คำว่า เกิดปัญญา คือ เกิดความเข้าใจในเหตุในผล เกิดความเข้าใจตามหลักความเป็นจริงในสัจธรรม "อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา" กายเราก็ตกอยู่ใต้กฏของการเปลี่ยนแปลง ใจเราก็มาอาศัยรูปธาตุ ๔ นี้อยู่ชั่วคราว เราจะมายึดติดวัตถุสมบัติอะไรในโลกนี้ ในเมื่อไม่มีอะไรเป็นเรา หรือของของเราอย่างแท้จริง เมื่อยังมีความอยากอยู่ ก็ยังต้องทุกข์ และมาเกิดมาตายกับโลกนี้อยู่ หลักภาวนา คือ การใช้ปัญญาสอนใจตัวเองให้เป็น ต้องคิดพิจารณาด้วยเหตุด้วยผล เอาความจริงจากสิ่งภายนอกมาเป็นอุบายน้อมสอนใจเรา รวมถึงการฝึกใจเราให้แพ้คนเป็น และเป็นมิตรกับคนทุกคน

เรียบเรียงประวัติของพระพุทธเจ้า โดยเน้นถึงแนวการปฏิบัติ และอุบายธรรมที่พระพุทธเจ้าใช้ในการตรัสรู้ ในจุดสำคัญ คือ การลอยถาดทองคำ พระองค์ได้นำเอาถาดทองคำมาเป็นอุบายน้อมเข้ามาเปรียบเทียบกับใจของพระองค์ นำมาคิดพิจารณาด้วยปัญญา ทำให้พระองค์มีปัญญาเกิดขึ้น ที่เรียกว่า ญาณทัสสนะ รู้เห็นจริงตามความเป็นจริงของโลก และรู้เหตุปัจจัย ที่ทำให้มนุษย์เวียนว่ายตายเกิดในภพทั้งสาม พระองค์จึงได้ใช้ปัญญาที่เกิดขึ้น ในการตัดกระแสความอยาก และตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในที่สุด เรียกได้ว่า ได้ใช้สัมมาทิฏฐิ ความเห็นชอบ และสัมมาสังกัปโป การดำริชอบ เป็นจุดเริ่มต้นของการปฏิบัติ

พระพุทธศาสนาเกิดขึ้นมาได้จากการเปลี่ยนความเห็นของพระพุทธเจ้า ใช้ปัญญาพิจารณาสร้างความเห็นชอบหรือสัมมาทิฏฐิ ว่าทุกสิ่งทุกอย่างในโลกนี้ล้วนแล้วแต่ตกอยู่ใต้กฎอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ไม่มีสิ่งใดในโลกนี้เป็นเรา และของของเราอย่างแท้จริง การจะรู้เห็นความชอบธรรมนี้ได้ ต้องรู้เห็นในสติปัญญา และรู้เห็นในเหตุในผลที่เป็นจริง

สถานการณ์โลกในปัจจุบัน มีภัยธรรมชาติเกิดขึ้นทั่วทุกมุมโลก มีแนวโน้มที่มีความรุนแรงมากขึ้น ภัยที่ยังไม่เกิดขึ้นก็กำลังจะ่เกิดขึ้นในไม่ช้านี้ ทุกอย่างเป็นไปตามเหตุปัจจัย เป็นไปตามธรรมชาติในตัวมันเอง ผู้มีปัญญาย่อมไม่ตั้งตนอยู่ในความประมาท ใช้เวลาที่มีอยู่สร้างบุญกุศลตัวเองไว้ให้มาก

ในทุกยุคทุกสมัย มนุษย์ย่อมมีความเชื่อตามความเห็นของตัวเองโดยขาดเหตุผล ในสมัยพระพุทธกาล พระพุทธเจ้าได้แสดงธรรมโปรดกลุ่มกาลามชน เพื่อให้เขา่เหล่านั้นได้เปลี่ยนความเชื่อถือในเหตุผลที่ถูกต้่อง หนังสือเล่มนี้ได้อธิบายขยายข้อความออกไป เพื่อให้ผู้อ่านเกิดความเข้าใจมากขึ้น และชี้แนะในเรื่องความเชื่อผิดๆ ให้เกิดความชัดเจน

'สัมมา' หมายถึงความชอบธรรม 'ศรัทธา' หมายถึงความเชื่อถือ ความชอบธรรมที่จะให้เกิดความเชื่อถือได้นั้น เราต้่องศึกษาหาความจริง ให้รู้เห็นในหลักความเป็นจริงที่เรียกว่า สัจธรรม เป็นไปใน อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา จึงเรียกว่าความเห็นที่ชอบธรรม เป็นความเห็นที่เชื่อได้่อย่างมั่นใจ เป็นศรัทธาญาณสัมปยุต เป็นความเชื่อที่มีเหตุผล เพราะได้ผ่านขั้่นตอนในการพิจารณาด้วยปัญญามาแล้ว

การปฏิบัติต้องตีความหมายของคำว่าพุทโธให้่ถูกต้อง ไม่ใช่เพียงแค่ว่านึกคำบริกรรมพุทโธแล้ว กิเลสน้อยใหญ่จะหลุดไปจากใจ เกิดความบริสุทธิ์หลุดพ้นเป็นมรรคผลนิพพานได้ การปฏิบัติในคำว่าพุทโธยังมีในรูปแบบของการเจริญในวิปัสสนา โดยการใช้ความคิดพิจารณาอย่างเป็นเหตุเป็นผล จนเกิดปัญญารอบรู้ตามความเป็นจริง ซี่งผู้ปฏิบัติจะได้่ศึกษาในหนังสือเล่มนี้

ปัญญา ๓ เป็นวิธีที่พระพุทธเจ้าได้อบรมสั่งสอนแก่พุืทธบริษัท ทรงชี้ให้เห็นว่า ความหลงเป็นเหตุให้เกิดความเข้าใจผิด จึงมีปัญหาเกิดขึ้นที่ตัวเองและสังคมส่วนรวมมากมาย แต่ปัญญาเป็นเครื่องมือที่มีอยู่ประจำตัวมนุษย์ทุกคน ที่สามารถใช้พิจารณาในหลักสัจธรรม จนเกิดความรู้เห็นตามความเป็นจริง สอนให้เกิดความเห็นถูกขึ้นที่ใจ จึงดับความหลงและเหตุแห่งทุกข์

อุบายการปฏิบัติมีอยู่ทุกเวลาและสถานที่ ผู้ปฏิบัติต้องใช้สติปัญญาอบรมใจอยู่เสมอ หนังสือเล่มนี้อธิบายแจกแจงหมวดสัปปุริสธรรม ๗ เป็นอุบายฝึกกาย วาจา ใจ และอธิบายเรื่องกาลามสูตร ๑๐ เป็นหลักวิธีเปลี่ยนความเห็นที่ของใจที่เป็นมานะอัตตา ให้เป็นธรรมาธิปไตย เอาเหตุผลที่เป็นธรรมมาเป็นหลักพิจารณาด้วยปัญญา แล้วฝึกกาย วาจา ใจ ให้เป็นไปตามหลักความเป็นจริง

ตัณหาและขันธ์ห้า เป็นหลักในการใช้สติปััญญาให้เข้าใจ ต้องตีความหมายให้ถูกตามหลักความเป็นจริง เพื่อไม่ให้เกิดความเข้าใจผิดและความเห็นผิดได้ ต้องใช้สติปัญญามาวิเคราะห์วิจารณ์ให้เกิดความแยบคายอยู่เสมอ จนจิตยอมรับความเป็นจริง หายสงสัย และถอนตัวจากสิ่งที่ยึดมั่นถือมั่น

อธิบายวิธีการปฏิบัติ เพื่อให้เข้าใจในวิธีการเปลี่ยนความเห็น เพื่อไม่ให้เกิดความเห็นผิดในการปฏิบัติ หรือมิจฉาทิฏฐิ ซี่งเป็นปัจจัยหลักให้เกิดความเพียร ความระลึกได้ และการทำสมาธิในทางที่ผิด ผู้ปฏิบัติต้องหมั่นพิจารณาด้วยสติปัญญาและเหตุผล เพื่อช่วยตัวเองในการแสวงหาอุบายธรรมในการปฏิบัติที่ถูก เพื่อจะนำพาตัวเองเข้าสู่กระแสนิพพาน

อธิบายขยายข้อความพุทธทำนายในสุบินนิมิตของพระเจ้าประเสนทิโกศล ๑๖ ข้อ จากต้นฉบับเดิมที่นักปราชญ์ในอดีตได้เรียบเรียงไว้ โดยเรียบเรียงใหม่ให้เป็นสำนวนที่อ่านง่าย เข้าใจง่าย แต่ัคงความหมายของเนื้อหาสาระเดิมไว้

อธิบายอุบายวิธีสังเกตุความเห็นภายในใจว่า ความเห็นอย่างไรเป็นสัมมาทิฏฐิที่ถูกต้องชอบธรรม ความเห็นอย่างไรเป็นมิจฉาทิฏฐิที่ผิดไปจากหลักความเป็นจริง เป็นอุบายแก้ความเห็นที่เป็นมิจฉาทิฏฐิ ความเห็นผิดของใจให้หมดไป ซึ่งเป็นหลักเริ่มต้นในการวางรากฐานในการภาวนาปฏิบัติที่ถูกต้อง

อธิบายแนวทางการปฏิบัติเพื่อสร้่างความเห็นถูก หรือสัมมาทิฏฐิขั้นพื้นฐาน เป็นจุดเริ่มต้นในการเปลี่ยนแปลงความเห็น และความเข้าใจในหลักสัจธรรม ถ้าจุดเริ่มต้นมีความเห็นที่ถูกต้อง อันดับต่อไปการปฏิบัติขั้นละเอียดก็จะมีความเห็นถูกที่ต่อเนื่องกัน อันเป็นปัจจัยต่อเนื่องกับการรักษาศีลและการทำสมาธิที่ถูกต้องต่อไป

อุบายปัญญาคือ ข้อคิดข้อเปรียบเทียบ ให้เกิดความเห็นที่ถูกต้อง ตามหลักความเป็นจริง การที่จะทำให้เกิดความเห็นชอบได้นั้น จะต้องใคร่ครวญพิจารณาไปมาด้วยเหตุและผล จนเกิดความแยบคาย นี้เองจะเป็นฐานในการพัฒนาทางปัญญาขั้นสูงต่อไป

หนังสืออัตโนประวัิติ โดยหลวงพ่อทูล ขิปฺปปญฺโญ เขียนขึ้นจากคำขอร้องของคณะศิษย์ เล่าเรื่องราวความเป็นอยู่และแนวการปฏิบัติของหลวงพ่อ และมีอุบายธรรมแทรกไว้ในบทต่างๆ เพื่อให้ผู้อ่านได้ใช้วิจารณญาณนำอุบายปัญญาที่มีประโยชน์ และถูกกับจริตนิสัยตนเอง เพื่อนำมาปฏิบัติให้รู้เห็นจริงตามสัจธรรม

อธิบายวิธีพิจารณาทางปัญญาเรียกว่า การเจริญวิปปัสนา เมื่อเริ่มต้นการพิจารณาก็ใช้ปัญญาธรรมดาเป็นพื้นฐานไปก่อน เมื่อมีความชำนาญ จิตรู้เห็นตามปัญญาได้แล้ว ก็เอาอุบายเดิมเป็นฐาน แล้วพิจารณาในฐานเิดิมบ่อยๆ ปัญญาขั้นพื้นฐานก็จะกลายเป็นวิปัสสนา จิตจึงมีปัญญาเฉียบแหลมขึ้น เมื่อมีึความสมบูรณ์เมื่อไหร ก็จะเกิดวิปัสสนาญาณขึ้น จะละกิเลสตัณหาให้หมดไปจากใจได้

อธิบายวิธีการปฏิบัติทางปัญญา ให้เลือกนำอุบายธรรมมาปฏิบัติให้เิกิดประโยชน์กับตัวเอง ใช้ปัญญาพิจารณาให้แยบคาย ให้จิตได้รู้เห็นอย่างเป็นเหตุเป็นผล จะเรื่องของภายนอกภายใน ใกล้ไกลหยาบละเอียด ก็ให้พิจารณาด้วยปัญญาไปตามความเป็นจริง และให้เป็นไปตามหลักสัจธรรมเป็นเรื่ีองๆ ไป

อธิบายในเรื่องของการให้ทาน และการรักษาศีล ให้ถูกต้องตามหลักพระพุทธศาสนา

อธิบายอุบายการปฏิบัติในสมถภาวนา และวิปัสสนาภาวนา ผู้ปฏิบัติต้องศีกษาในอุบายทั้งสองให้เข้าใจ แล้วนำไปปฏิบัติตามความสามารถของตน เพราะอุบายทั้งสองมีเหตุผลต่อเนื่องกัน จะขาดเสียอย่างหนึ่งอย่างใดไม่ได้ จำเป็นต้องปฏิบัติสลับกันไป จะเอาอุบายใดขึ้นก่อนก็แล้วแต่จริยนิสัยของผู้ปฏิบัติ

อธิบายอุบายการปฏิบัติในการพิจารณาด้วยปัญญา การทำวิปัสสนาภาวนาที่ถูกต้อง ต้องสร้่างสัมมาทิฏฐิ หรือความเห็นถูกต้องในเบื้องต้นให้เกิดขึ้นที่ใจ ถ้าความเห็นชอบในเบื้องต้นถูกทางแล้ว ก็จะมีความเห็นชอบในท่ามกลาง และมีความเห็นชอบในที่สุด เพื่อให้การปฏิบัติเป็นไปตามจุดหมาย

อธิบายอุบายวิธีแนวทางปฏิบัติทั้งแบบสมถะและวิปัสสนาภาวนาไว้เป็นหมวดหมู่ เพื่อให้นักปฏิบัติได้เข้าใจ และใช้ศัพท์คำสมมุติให้ถูกกับความหมาย

อธิบายวิธีแนวทางปฏิบัติแบบย่อเพื่อให้นักปฏิบัติเข้าใจได้ง่าย มีอุบายการทำสมาธิและอุบายการพิจารณาด้วยปัญญา เพื่อวางพื้นฐานของวิปัสสนาในขั้นต้น สร้างสัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปโป ให้มีึความเห็นชอบ และดำริใคร่ครวญตามเหตุและปัจจัยในสัจธรรมตามความเป็นจริง เพื่อให้จิตรู้เห็นจริงตามสภาวธรรม